વશિષ્ઠ નારાયણ સિંહ બિહારના એક અજાણ્યા ગામમાંથી વિશ્વભરમાં ખ્યાતિ પામ્યા પરંતુ પછી આ પ્રતિભાશાળીની આશાસ્પદ યાત્રા પાટા પરથી ઉતરી ગઈ.
જેઓ તેમના જીવન વિશે જાણે છે તેમના માટે, વશિષ્ઠ નારાયણ સિંહ ભારતના ઇતિહાસના સૌથી તેજસ્વી દિમાગમાંના એક છે. 1942 માં બિહારના બસંતપુર જિલ્લાના એક નાનકડા જાણીતા ગામમાં જન્મેલા, તે એક બાળ ઉત્કૃષ્ટ વ્યક્તિ હતો જેણે પછી BSc અને પછી MSc માં ટોચના સ્થાને ખ્યાતિ મેળવી. ત્યારબાદ તેણે નાસા, IIT, બર્કલે જેવી પ્રતિષ્ઠિત સંસ્થાઓ સાથે કામ કર્યું. માનસિક બીમારી આશાસ્પદ પ્રતિભાશાળીની કારકિર્દીને પાટા પરથી ઉતારી દે તે પહેલા તે આગામી રામાંજુન બનવા માટે તૈયાર હતો. તે વર્ષોની અંદર 'હોઈ શકતો' બની ગયો અને વર્ષો સુધી ગુમ પણ થઈ ગયો.
વશિષ્ઠ નારાયણ બિહારના સિવાન જિલ્લાના એક અજાણ્યા ગામમાંથી વિશ્વભરમાં ખ્યાતિ પામ્યા. તેમણે આલ્બર્ટ આઈન્સ્ટાઈનના પ્રખ્યાત સિદ્ધાંતને પડકાર્યો હોવાનું કહેવાય છે. તેમના વિશે એક પ્રખ્યાત દંતકથા દાવો કરે છે કે જ્યારે પ્રીમિયર સ્પેસ એજન્સીના કમ્પ્યુટર્સ તૂટી ગયા ત્યારે તેમને નાસા દ્વારા ગણતરી માટે બોલાવવામાં આવ્યા હતા. બીજી દંતકથા એ છે કે તેણે એપોલો મિશનમાં ચંદ્ર પર માણસને મોકલવાના નાસાના પ્રયાસમાં ફાળો આપ્યો હતો.
વશિષ્ઠ નારાયણ પોલીસ કોન્સ્ટેબલનો પુત્ર હતો. તેણે ઝારખંડની નેતરહાટ સ્કૂલમાં અભ્યાસ કર્યો અને પછી પટના સાયન્સ કોલેજમાં ગયો. તે ઝડપથી બાળ પ્રોડિજી અને ગણિતના વિઝાર્ડ તરીકે ઓળખાયો. કૉલેજના પ્રિન્સિપાલ તેમની દીપ્તિથી એટલા પ્રભાવિત થયા કે તેમણે ગવર્નર અને યુનિવર્સિટીના ચાન્સેલરને તેમના શિક્ષણને ઝડપી બનાવવા માટે નિયમોને વળાંક આપવાનું કહ્યું. તેમણે 1969માં પીએચડીની પદવી મેળવી હતી.
પ્રોફેસર જ્હોન એલ કેલીએ તેમની પ્રતિભાને ઓળખી અને તેમને યુનિવર્સિટી ઓફ કેલિફોર્નિયા, બર્કલી ખાતે યુએસ આવવાની વ્યવસ્થા કરી. લગભગ 9 વર્ષ યુએસમાં રહ્યા બાદ વશિષ્ઠ નારાયણ ભારત પરત ફર્યા. તેમણે ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ ટેક્નોલોજી (IIT), કાનપુર, ટાટા ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ ફંડામેન્ટલ રિસર્ચ (TIFR), મુંબઈ અને ઇન્ડિયન સ્ટેટિસ્ટિકલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ (ISI), કોલકાતા જેવી પ્રતિષ્ઠિત સંસ્થાઓમાં ભણાવ્યું. તેણે લગ્ન કરી લીધા, પરંતુ થોડા જ સમયમાં માનસિક બિમારી આવી.
જીનિયસ સ્કિઝોફ્રેનિયાથી પીડિત હતો. આ બીમારીના કારણે તેમના લગ્ન માત્ર બે વર્ષમાં જ ખતમ થઈ ગયા કારણ કે તેમની પત્નીએ તેમને 1976માં છોડી દીધા હતા. તેમનું શૈક્ષણિક સ્ટારડમ પણ ટૂંક સમયમાં જ ભુલાઈ ગયું હતું અને 80ના દાયકાના મધ્ય સુધીમાં તેઓ સંસ્થાકીય દર્દી હતા. સારવાર બાદ બહાર આવ્યા બાદ વશિષ્ઠ નારાયણ ટ્રેનની મુસાફરી દરમિયાન અચાનક ગાયબ થઈ ગયા હતા. વર્ષો પછી, તે તેના વતન ગામમાં નિરાધાર તરીકે રહેતો જોવા મળ્યો.
તેમને માનસિક સ્વાસ્થ્ય સંસ્થા નિમહાંસ બેંગલુરુમાં દાખલ કરવામાં આવ્યા હતા અને ત્યારપછી બીજેપી સાંસદ શત્રુઘ્ન સિંહાએ તેમને IHBAS દિલ્હીમાં સારવાર કરાવવાની વ્યવસ્થા કરી હતી. તેની માંદગી સાથે સંઘર્ષ કરીને, પ્રતિભા અજ્ઞાત બની ગઈ. તેઓ તેમના જીવનમાં પછીથી BNMU મધેપુરામાં જોડાઈને શિક્ષણશાસ્ત્રમાં પાછા ફર્યા. ગણિત પ્રતિભા કે જેઓ તેમની મહાનતા હાંસલ કરી શક્યા ન હતા તે 14 નવેમ્બર, 2019 ના રોજ 72 વર્ષની વયે અવસાન પામ્યા હતા. તેમને મરણોત્તર પદ્મશ્રી એવોર્ડથી સન્માનિત કરવામાં આવ્યા હતા.
